લંડનઃ ‘સફારી’ની સ્ટડી-ટૂરનું સફરનામું (ભાગ-૪)

લંડન
ઓક્ટોબર ૧૫, ૨૦૦૯

બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડ

સેન્ટ્રલ લંડનના ધ બેન્ક કહેવાતા વિસ્તારમાં બ્રિટનની ઘણી રાષ્ટ્રીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય બેન્કોનાં મકાનો આવેલાં છે. બધાંમાં સૌથી ધ્યાનાકર્ષક મકાન થ્રેડનીડલ સ્ટ્રીટ પર આવેલું બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડનું છે. ઈંગ્લેન્ડની પહેલવહેલી બેન્કનું તે મકાન છેક ૧૬૯૪માં બનેલું, એટલે બાંધણી ગોથિક પ્રકારની છે. દેખાવે તે એકાદ શાહી મહેલ જેવું લાગે, પણ પ્રથમ નજરે બેન્ક જેવું તો લગીરે નહિ. ત્રણસો વર્ષ પુરાણી બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડનો વહીવટી કારોબાર આજે પણ ચાલે છે અને બ્રિટનની ચલણી નોટો તેના નેજા અને નામ હેઠળ બહાર પાડે છે. (નોંધઃ મકાનમાં દસ હજાર સ્ક્વેર ફીટમાં પથરાયેલું બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડ મ્યુઝિયમ પણ છે).

સેન્ટ પોલ્સ કેથેડ્રલ

બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડના ભવ્ય અને વિશાળ વ્યાપમાં ફેલાયેલા મકાનને ફરતે ચકરાવો મારી ગ્રેસહામ સ્ટ્રીટના રસ્તે ચાલતા અમે સેન્ટ પોલ્સના દેવળે (કેથેડ્રલે) પહોંચ્યા. કદ, બાંધકામ અને કારીગરી એ ત્રણેય બાબતે એ દેવળ અદ્ભુત છે. દેવળની એન્ટ્રી ફી અગિયાર પાઉન્ડ છે, પણ સાંજે પાંચ વાગ્યે થતી પ્રાર્થના વખતે દેવળની મુલાકાત લો તો ફી લેવામાં આવતી નથી. (નોંધઃ કેથેડ્રલની પડખે આવેલું ઈંટોનું/બ્રિક સ્ટ્રક્ચરવાળું ટિપિકલ બ્રિટિશ ડિઝાઇનનું મકાન સરસ છે).

બ્રિટિશ મ્યુઝિયમ

સેન્ટ પોલ્સ કેથેડ્રલથી હોલબોર્ન વાયડક્ટ અને હાઇ હોલબોર્ન થઇને (બેઉ તરફનાં વિક્ટોરિયન તેમજ મોડર્ન મકાનો જોવાની મઝા માણતા) લગભગ અડધો-પોણો કલાકે અમે બ્લૂમ્સબરી વિસ્તારમાં આવેલા બ્રિટિશ મ્યુઝિયમે પહોંચ્યા. અઢારમી સદીમાં બનેલા ત્રણ માળના બ્રિટિશ મ્યુઝિયમના કુલ ૯૫ ઓરડાઓમાં મૂકેલા ઇજિપ્ત, ગ્રીસ, રોમ, પર્શિયા (ઇરાન), ચીન, કોરિયા, ભારત, આફ્રિકા વગેરે દેશ-પ્રદેશોની પ્રાચીન મૂર્તિઓનો, કલાકૃતિઓનો, પેઇન્ટિંગ્સનો, આભૂષણોનો તેમજ શસ્ત્રોનો પાર નથી. આ મ્યુઝિયમના કદનો તેમજ તેના કલેક્શનનો ખ્યાલ વધુ સારી રીતે મેળવવો હોય તો આટલું વાંચોઃ

ધારો કે કોઇ કલાપ્રેમી વ્યક્તિ આજે બ્રિટિશ મ્યુઝિયમમાં પ્રવેશે છે. મ્યુઝિયમમાં મૂકેલા દરેકેદરેક કલાત્મક નમૂનાને જોવામાં તે માત્ર ૧ મિનિટ વીતાવે છે અને એ ધોરણે ત્યાંના ૯૫ ઓરડાની તે મુલાકાત લે છે. ખાવા-પીવા માટે તેમજ ઊંઘવા માટે બિલકુલ સમય એ કલાપ્રેમી ફાળવતો નથી અને મ્યુઝિયમમાં દિવસ-રાત પોતાનું અવલોકન મિનિટના ૧ નમૂના લેખે ચાલુ રાખે છે એમ ધારી લો. આખું મ્યુઝિયમ જોઇ રહેતાં તો પછી તેને કેટલો સમય લાગે? માનો યા ન માનો જેવો જવાબ છેઃ બાર વર્ષ!

બ્રિટિશ મ્યુઝિયમની ભવ્યતા અંગે અમને ખ્યાલ હતો, એટલે કયા વિભાગોની મુલાકાત લેવી તે નક્કી કરી રાખ્યું હતું. સૌ પહેલાં ભારતની કલાકૃતિઓનો વિભાગ જોયો. અહીં નટરાજની બેનમૂન મૂર્તિ ભારતીય ઉપરાંત વિદેશી પર્યટકો માટે પણ આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. ગણેશની કદી ન જોઇ હોય તેવી મૂર્તિઓ બ્રિટિશ મ્યુઝિયમમાં પડી છે. ઉપરાંત ભારતીય તેમજ પૂર્વ એશિયાઇ દેશોના કેટલાક મંદિરોના પ્રવેશદ્વારોના કોતરણીવાળા જંગી પથ્થરો તેમજ લક્કડિયા દરવાજા જોવા જેવા છે. પ્રાચીન ભારતની અમૂલ્ય કલાકૃતિઓ જોઇને તેમને તફડાવી લાવનાર અંગ્રેજો માટે મનોમન થોડી ઘૃણા જન્મે એ બનવાજોગ છે. અલબત્ત, એવો ભાવ જન્મે ત્યારે એક વાતે દિલાસો લઇ શકાય કે આપણી બેશકિંમતી કલાકૃતિઓ ભલે પરદેશમાં છે, પણ આજની તારીખે તે વ્યવસ્થિત જળવાયેલી પડી છે.

ચાઇનીઝ આર્ટના વિભાગમાં ક્રોકરીનું સેક્શન બહુ મોટું છે. કાચના કતારબંધ શો-કેસમાં રાખેલા પાત્રો પરની બારીક કલા આકર્ષક છે. ચાઇનીઝ આર્ટને ઉડતી નજરે જોઇને અમે ઇજિપ્ત હોલમાં ગયા, જ્યાં મમીના વિભાગમાં કેટલોક સમય વીતાવ્યો. ઇજિપ્તના રાજાઓના તાબૂત પર કરવામાં આવેલું કલાત્મક ચિત્રકામ જોવાની મજા પડી. ઇજિપ્શિયન મમીના વિશાળ હોલની બાજુમાં પ્રાચીન રોમની અને પ્રાચીન ગ્રીસની કલાકૃતિઓ જોવા જેવી છે. સમયમાપનનો ઇતિહાસ રજૂ કરતી એન્ટિક ઘડિયાળોનો ક્લોક રૂમ તેમજ જે તે દેશના પ્રાચીન ચલણી સિક્કાઓ દર્શાવતો મની રૂમ પણ વર્થ વિઝિટિંગ છે. મની રૂમમાં મોગલ સમયના અમુક ચલણી સિક્કા તેમજ ભારતમાં પોર્તુગિઝ શાસન સમયની ચલણી નોટ દુર્લભ કહી શકાય તેવા એક્ઝિબિટ્સ છે.
બાંધણીની દ્રષ્ટિએ જોતાં બ્રિટિશ મ્યુઝિયમનું મકાન ભવ્ય હોવા છતાં બહારથી બિલકુલ ઓર્ડિનરી લાગે, પણ અંદર પ્રવેશ્યા બાદ તેનો સેન્ટ્રલ હોલ જોઇને ‘આહા!’નો સહજ ઉદગાર નીકળ્યા વિના ન રહે. સેન્ટ્રલ હોલની સ્કાયલાઇટિંગવાળી સિલિંગ પોતે (ઉપરનો ફોટો) મોડર્ન આર્કિટેક્ટરનો અદ્ભુત નમૂનો છે.

બી.બી.સી. રેડિઓનું હેડક્વાર્ટર

‘Live from London this is the BBC world service...’ એ વાક્ય રેડિઓ પર વર્ષોથી વારંવાર સાંભળેલું. આ પેટન્ટ વાક્ય લંડનમાં ચોક્કસ કયા સ્થળેથી પ્રસારિત થાય છે એ જાણવાની મને ભારે ઉત્સુકતા હતી, એટલે બ્રિટિશ મ્યુઝિયમથી થોડેક છેટે (લગભગ પોણા ત્રણ કિલોમીટરે) આવેલા બ્રિટિશ બ્રોડકાસ્ટિંગ કોર્પોરેશન/BBCના મુખ્યાલયની વિઝિટ મારા ટુર પ્રોગ્રામમાં સામેલ કરી રાખી હતી. હોલબોર્નથી ઓક્સફોર્ડ સ્ટ્રીટના (શોપિંગ એરિયા હોવાના કારણે) ભીડભાડભર્યા રસ્તે ચાલતા અમે ઓક્સફર્ડ સર્કસ પહોંચ્યા અને ત્યાંથી જમણી તરફની લેનમાં પોર્ટલેન્ડ પ્લેસ ખાતે BBC નું મકાન ધરાઇને જોયું. મકાનનું રિનોએશન કામ ચાલુ હતું, છતાં કેટલાક ફોટા પાડ્યા અને પછી રિજન્ટ સ્ટ્રીટ પાસેથી ૯૪ નંબરની ડબલ ડેકર લાલ બસમાં માર્બલ આર્ચ પહોંચ્યા. (લંડનની બસમાં અમારો એ પહેલો પ્રવાસ હતો).

હાઇડ પાર્ક

માર્બલ આર્ચની સામે સાડા ત્રણસો એકરમાં પથરાયેલો હાઇડ/Hyde પાર્ક પિકનિક પ્રેમીઓ ઉપરાંત પ્રકૃતિશોખીનો માટે પણ મુલાકાત લેવા જેવો છે. અલબત્ત, એ વિશાળ ગાર્ડનમાં અમારા રસનો વિષય સ્પીકર્સ કોર્નર કહેવાતો એરિયા હતો. સરકારની વિરૂદ્ધમાં બોલવા માગતા, ગેરવાજબી લાગતા સરકારી નિર્ણયોને જાહેરમાં વખોડવા માગતા, ગ્રીન હાઉસ ઇફેક્ટથી માંડીને હ્યુમન રાઇટ્સ સુધીના ગમે તે વિષય પર પોતાના મંતવ્યો રજૂ કરવા માગતા ભાષણપ્રેમી લોકો માટે સ્પીકર્સ કોર્નર પ્રચલિત સ્થળ છે. અહીં તેઓ જાહેરસભાઓ યોજી શકે છે--અને તે સામે સરકારના કે પુલિસના પક્ષેથી કોઇ રોકટોક નથી. એક બાબતનું ધ્યાન બોલનારે જો કે રાખવું પડે છેઃ પુલિસ કાર્યવાહીથી બચવું હોય તો સ્પીકર્સ કોર્નરના ‘મંચ’ પરથી રાણી એલિઝાબેથની કે શાહી કુટુમ્બની વિરૂદ્ધમાં એક પણ શબ્દ તેણે બોલવો ન જોઇએ.

સ્પીકર્સ કોર્નરની મુલાકાત પછી માર્બલ આર્ચ ટ્યૂબ સ્ટેશનેથી અમે ઓલ્ગેટ ઇસ્ટની ટ્રેન લીધી. રાત્રે હોટલ પહોંચ્યા બાદ લંડનનો સ્ટ્રીટ મેપ ખોલીને બેઠા ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે સવારથી સાંજ સુધીમાં અમે પગપાળા ખેડેલો પ્રવાસ દસ કિલોમીટરથી ઓછો નહોતો.

(ક્રમશઃ)