ઝીરો પરસેન્ટ ફાઇનાન્સના ‘ઝીરો’નું સસ્પેન્સ

આજથી વીસેક વર્ષ પહેલાં ભારતનું ડચકાં ખાતું અર્થતંત્ર ઉદાર આર્થિક નીતિના પાટે ચડીને દોડતું થયું એ પહેલાં દેશની પ્રજા પાવરસેવિંગમાં માનતી હતી. કમાણીનો પચાસ ટકા કરતાંય વધુ હિસ્સો લોકો બચતમાં રોકી દેતા હતા. ખિસ્સાખર્ચી માટે તેમનો જીવ કરકસરિયો હતો, એટલે શોપિંગનો તેમજ ઊંચી લાઇફસ્ટાઇલનો ચસ્કો તેમને ખાસ નહોતો.

આજે સમીકરણો બદલાયાં છે. બચતનું પ્રમાણ અગાઉની તુલનાએ ઘટ્યું છે. આનું મુખ્ય કારણ એ કે દેશની પ્રજાને શોપિંગ ફિવર લાગૂ પડ્યો છે અને તે ફિવરમાં રોજેરોજ વધુને વધુ લોકો સપડાતા જાય છે. ખૂલ્લા મને તેઓ ખરીદી કરતા થયા છે. ગઇ કાલ સુધી ‘ભોગવિલાસ’માં જે ચીજવસ્તુઓનો સમાવેશ થતો હતો તે પૈકી અનેકને આજે ‘જરૂરિયાત’નું લેબલ લાગી ચૂક્યું છે. અમેરિકાની જેમ ભારતનુંય અર્થતંત્ર ક્રમશઃ consumer driven બની રહ્યું છે, જ્યાં રોટલી શેકવાની તાવડીથી માંડીને ટેલિવિઝન સુધીની consumer products/જીવનજરૂરિયાતની રોજિંદી ચીજવસ્તુઓ અર્થતંત્રનાં ચક્રોને ગતિમાન રાખવામાં બહુ મહત્ત્વનો રોલ ભજવે છે. દેશના લોકો શોપિંગ કરે (અને તે બહાને નાણાં ખર્ચે) તે અર્થતંત્રના હિતમાં છે. ઉત્પાદક, વેચાણકાર અને ફાઇનાન્સ કંપનીઓ એમ ત્રણેયનું પણ હિત એ સાથે જોડાયેલું છે. પરિણામે લોકો શોપિંગ કરતા રહે એ માટે વિવિધ કંપનીઓ સેલ્સ પ્રમોશનના નામે દર થોડા વખતે નવાં ગતકડાં કરે છે. આવું એક ગતકડું ઝીરો પરસેન્ટ ફાઇનાન્સનું છે, જે પહેલી નજરે જેટલું લોભામણું જણાય એટલું વાસ્તવમાં છે નહિ. કોમન સેન્સને તે પડકારે છે. એક ગણતરી માંડીને ૦%નું ગતકડું સમજવા જેવું છે.

એક ટેલિવિઝન સેટર્ રૂ. ૩૬,૦૦૦ની કિંમતનો હોવાનું માની લો. ઇલેક્ટ્રોનિક આઇટમો વેચતા દરેક સ્ટોરમાં તે મૂળકિંમત/MRP પર ગ્રાહકનેર્ રૂ. ૨,૦૦૦ કેશ ડિસ્કાઉન્ટ આપવામાં આવે છે. શરત એટલી કે ડિસ્કાઉન્ટ મેળવવા માટે ગ્રાહકે બધું ચૂકવણું સ્ટોરને એકસામટું કરી દેવું જોઇએ. ગ્રાહક જો એમ કરે તો ટેલિવિઝન સેટ તેને રૂ. ૩૪,૦૦૦ માં પડે. હિસાબ સિમ્પલ છે !

હવે માની લો કે ગ્રાહક એ જ ટેલિવિઝન સેટ પર ઝીરો પરસેન્ટ ફાઇનાન્સવાળી લોન ૧૨ મહિના માટે લે છે. અટપટા હિસાબની શરૂઆત હવે થાય છે. સૌ પહેલાં તો બે હજાર રૂપિયાનું કેશ ડિસ્કાઉન્ટ તેને મળી શકતું નથી. (સ્ટોર અને ફાઇનાન્સ કંપની વચ્ચે એવી સમજૂતી થયેલી હોય છે). ઉપરાંત લોન માટેની પ્રોસેસિંગ ફીના તેમજ સર્વિસ ચાર્જના રૂ. ૧,૦૦૦ તેણે ફાઇનાન્સ કંપનીને આપવા પડે છે. બદલામાં કંપની રૂ. ૩૬,૦૦૦ની લોન ૦%ના દરે મંજૂર કરે છે, પણ સામે ગ્રાહકને લોનની ૩૩% રકમ યાને કે ચાર હપતા એડવાન્સમાં ચૂકવવાનું કહે છે. અહીં ગ્રાહકનો માસિક હપતો/EMI ૩૬,૦૦૦ ભાગ્યા ૧૨ = રૂ. ૩,૦૦૦નો બેસે, માટે ચાર હપતા આગોતરા આપવાના હોવાથી તેણે ફાઇનાન્સ કંપનીને રૂ. ૧૨,૦૦૦નું ચૂકવણું કરવું રહ્યું. આ હિસાબે ગ્રાહકની લોન અમાઉન્ટ હવે રૂ. ૩૬,૦૦૦ની નહિ, બલકે રૂ. ૨૪,૦૦૦ની ગણાવી જોઇએ, કેમ કે બાર હજાર રૂપિયા તો તે પોતાના ખિસ્સામાંથી આપી દે છે. કુલ રૂ. ૨૪,૦૦૦ની લોન સામે ગ્રાહકે સરવાળે ખર્ચ કેટલો વેઠ્યો ? રૂ. ૩,૦૦૦નો, કેમ કે રૂ. ૨૦૦૦નું કેશ ડિસ્કાઉન્ટ તેણે જતું કર્યું અને રૂ. ૧,૦૦૦ લોનની પ્રોસેસિંગ ફી પેટે ચૂકવ્યા. આ ખર્ચને રૂ. ૨૪,૦૦૦ની આઠ મહિનાની લોનનું વ્યાજ ગણી લો તો અંતે ગ્રાહકના શિરે આવેલો વ્યાજનો વાર્ષિક દર કેટલો બેસે ? જવાબ છે-- ૧૮.૭પ%.

ઝીરો પરસેન્ટની વાત આમાં તો પછી ક્યાં આવી ? ફાઇનાન્સ કંપનીઓ વગર વ્યાજની લોન આપતી રહે તો થોડા વખતમાં તેણે દેવાળું ફૂંકવાનો વારો આવે. બહુ સહજ અને સ્પષ્ટ વાત છે. આમ છતાં ૦% ની લોન લેતા અનેક ગ્રાહકોના તે ધ્યાનબહાર જતી રહે છે. આમાં જો કે તેમનો વાંક નથી. ઝીરોનો આંકડો ખુદ એટલો લોભામણો છે કે વ્યાજની ગણતરીઓ માંડવાની દરકાર લેવાની ઘણી વાર ગુંજાશ જ રહેવા પામતી નથી.

આ દિવાળીમાં ઝીરો પરસેન્ટ ફાઇનાન્સથી ટેલિવિઝન, ફ્રીજ, લેપટોપ કે પછી બીજી કોઇ પણ પ્રોડક્ટ ખરીદવાનું વિચારતા હો તો ઉપરના ઉદાહરણ ઉપરાંત એક સનાતન સત્ય યાદ રાખવા જેવું છેઃ There is no free lunch in this world! સત્ય વળી એવું છે કે જેને No conditions apply!