અંક નં. ૨૦૦: ‘સફારી’ની અવિરત સફરનું વધુ એક સીમાચિહ્ન

નવી પેઢીને જ્ઞાનવિજ્ઞાનના વાંચન તરફ વાળવાના આશય સાથે ઓગસ્ટ, ૧૯૮0માં શરૂ કરાયેલું બુદ્ધિશાળી વાચકો માટેનું મેગેઝિન ‘સફારી’ ચાલુ અંકે તેની બેવડી સદી પૂરી કરે છે. અંક નંબર મુજબ જોતાં સ્કોર ભલે બસ્સોનો ગણાય, પરંતુ બસ્સો અંકોમાં વિવિધ વિષયોને લગતી જે જ્ઞાનવર્ધક વાંચનસામગ્રી ‘સફારી’માં પ્રગટ થઇ તેના આંકડા હેરત પમાડે તેવા છે. ‘સફારી’ની ટિપિકલ સ્ટાઇલમાં જ એ સ્કોર વાંચો--

• આ સામયિકનો દરેક અંક ૬૪ + ૪ એમ ૬૮ પાનાંનો હોય છે. ચિત્રોરેખાંકનોને તેમજ ‘સફારી’નાં અન્ય પ્રકાશનોની જાહેરાતોને બાદ કરો અને વધુ પાનાંવાળા દિવાળી અંક તેમજ અન્ય વિશેષાંકોને ગણતરીમાં લો તો પણ દરેક અંક સરેરાશ પપ પાનાંમાં ઠસોઠસો માહિતી પીરસે છે એમ કહી શકાય. આજ દિન સુધી ‘સફારી’એ આવા ૨૦૦ અંકો આપ્યા, એટલે માહિતીસભર પાનાંનો કુલ જુમલો થયો ૧૧,૦૦૦નો !
• ‘સફારી’ના લગભગ દરેક પાને એક કરતાં વધુ ચિત્રો યા રેખાંકનો હોય છે. સરેરાશ ૧.૨પની ગણો તો પણ અત્યાર સુધી ૧૧,૦૦૦ પાનાંમાં લગભગ ૧૩,૭પ૦ ચિત્રોરેખાંકનો ‘સફારી’ આપી ચૂક્યું છે. 
• આજ દિન સુધી ‘સફારી’એ વિવિધ વિષયો પર કુલ મળીને ૧,૧૧પ લેખો આપ્યા છે, ‘ફેક્ટફાઇન્ડર’વિભાગમાં ૨,૨૧૧ પ્રશ્નોના મુદ્દાસર જવાબ આપ્યા છે, ‘સુપર સવાલ’ વિભાગ હેઠળ કુલ ૧૧૬ લેખો આપ્યા છે, વૈવિધ્યપૂર્ણ ૧,૬૦૦ ક્વિઝ આપી છે અને ૧૯પ જેટલી સત્યકથાઓ તેમજ યુદ્ધકથાઓ આપી છે. 
• ‘સફારી’ના પ્રત્યેક પાને રજૂઆત પામતી ઠસોઠસ માહિતીયુક્ત પ્રત્યેક લીટી ૧૭ સેન્ટિમીટરમાં પથરાય છે. દરેક પાને આવી કુલ ૪૦ લીટીઓ હોય અને દરેક અંકના સરેરાશ પાનાં પપ ગણો તો જે તે અંકમાં છપાતી લીટીઓની કુલ લંબાઇ ૩૭,૪૦૦ સેન્ટિમીટર બેસેઅને બસ્સો અંકનો કુલ જુમલો ૭૪,૮૦,૦૦૦ સેન્ટિમીટરનો થાય ! ટૂંકમાં, આજ દિન સુધી ‘સફારી’માં જે માહિતી છપાઇ તેના વર્ણનની લીટીઓને અડોઅડ ગોઠવો તો એ હારમાળા ૭૪.૮ કિલોમીટર લાંબી બને !

આ દરેક સુપરલેટિવ આંકડો ગુજરાતી સામયિક જગતમાં માઇલસ્ટોન જેવો છે. આજથી ત્રીસ વર્ષ પહેલાં પ્રગટ કરાયેલા અંક નં. ૧થી શરૂ કરીને આજે અંક નં. ૨૦૦ના પ્રકાશન સુધીમાં ‘સફારી’એ આવાં તો અનેક સીમાચિહ્નો સ્થાપ્યાં છે અથવા પાર કર્યાં છે. નવી પેઢીને જ્ઞાનસમૃદ્ધ વાંચન તરફ વાળી છે, જટિલ ગણાતા વિષયોમાં ઊંડો રસ લેતી કરી છે, અવનવું જાણવાની તેનામાં જિજ્ઞાસા જગાડી છે અને જિજ્ઞાસા સંતોષવા માટે તેને વિવિધ તાર્કિક સવાલો પૂછતી કરી છે. ‘સફારી’ થકી અનેકના જીવનની દિશા તેમજ વૈચારિક અભિગમો બદલાયા છે, તો પોતાની કારકિર્દીના ઘડતરમાં ‘સફારી’નો બહુ મોટો ફાળો હોવાનું નિખાલસપણે કબૂલ કરનારા વાચકોનો તોટો નથી.

એક મુદ્દો વિચારવા જેવો છે--એક તરફ જ્ઞાનવિજ્ઞાનનો નાયાગરા ધોધ ‘સફારી’ વર્ષો થયે વહાવી રહ્યું છે, તો બીજી બાજુ જ્ઞાનવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે સર્જાયેલો અર્થપૂર્ણ માહિતીનો દુકાળ પૂરો થવાનું જાણે નામ જ લેતો નથી. આ દુકાળ શા માટે સર્જાયો ? 

બે મહત્ત્વનાં કારણો એ માટે જવાબદાર ગણાવી શકાય: પાઠ્યપુસ્તકો અને મીડિઆ. નવી પેઢીનું ઘડતર ઘણું કરીને એ બન્ને માધ્યમો વડે થતું હોય છે. આપણા સૌના દુર્ભાગ્યે બેઉ માધ્યમો નબળાં પૂરવાર થયાં છે. પાઠ્યપુસ્તકો તેમની ભદ્રંભદ્રી ભાષાને કારણે, કઢંગી રજૂઆતને કારણે તેમજ હકીકતદોષને કારણે ઊણાં ઊતર્યાં છે. વિદ્યાર્થીઓની જિજ્ઞાસા સંતોષવાની વાત બાજુએ રહી--ઊલટું, જે તે વિષય પ્રત્યે અણગમો તેઓ પેદા કરાવે છે. પરિણામે શાળાકોલેજનું ભણતર પૂરું કરી રહેતો સરેરાશ વિદ્યાર્થી માત્ર ગ્રેજ્યુએટ બની રહે છે, વિચારક નહિ. 

નવી પેઢીને માનસિક રીતે કેળવવાની વાત આવે ત્યાં મીડિઆ પાસે કશી અપેક્ષા રાખી શકાય તેમ નથી. મીડિઆ તેની ફરજ ચૂકતું આવ્યું છે અને હજી પણ ચૂકી રહ્યું છે. ફેશન, સનસનાટી, ઉછાંછળાપણું અને મોડર્ન કલ્ચરનો પાશ તેને ચડ્યો છે. અમુક સુખદ અપવાદોને બાદ કરો તો જ્ઞાનવિજ્ઞાન બહુધા મીડિઆ માટે શુષ્ક અને અસ્પૃશ્ય વિષય છે.
 

આ ઉદાસિન માહોલમાં જ્ઞાનવિજ્ઞાનની માહિતીનો જે દુકાળ સર્જાયો છે તેને હર્ષલ પબ્લિકેશન્સ ‘સફારી’ વડે યથાશક્તિ પૂરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે--એવી અપેક્ષા સાથે કે એક દિવસ દુકાળનો સુખદ અંત આવશે અને આપણે ત્યાં માત્ર ગ્રેજ્યુએટ્સ નહિ, બલકે વિચારકો પાકશે. સપરમો એ દિવસ જોવાની ટીમ ‘સફારી’ને આતુરતા છે. દરમ્યાન બસ્સોમા અંક જેવા વધુ સીમાચિહ્નો પાર કરવા માટે અને જ્ઞાનવિજ્ઞાનનો નાયાગરા ધોધ વહાવવા માટે ટીમ ‘સફારી’ તૈયાર છે; તત્પર છે.