ભારતીય શસ્ત્રાગારના આધુનિકરણમાં ભ્રષ્‍્ટાચારની અડચણ

પરદેશી શસ્ત્રઆયાતના મામલે ભારતનું સ્થાન જગતના સૌ દેશો કરતાં મોખરે છે--અને તે સ્થાન ભારતે ૨૦૦૭ની સાલથી જાળવી રાખ્યું છે. સ્વાભાવિક રીતે એમાં ગર્વ લેવા જેવું કશું નથી. સ્વદેશી ટેક્નોલોજિને બાયપાસ કરી વિદેશી શસ્ત્રો પર મદાર રાખવા બદલ ખરેખર તો ગ્લાનિ થવી જોઇએ. ૨૦૦૭ની સાલમાં આપણે ૨.૧૭ અબજ ડોલરનાં શસ્ત્રો આયાત કર્યાં, તો ૨૦૧૦માં આયાતી શસ્ત્રોનું બિલ ૩.૧૧ અબજ ડોલરના આંકડે અને ૨૦૧૨માં વધીને ૧૨ અબજ ડોલરના આંકડે પહોંચ્યું. આટલો મનીપાવર ખર્ચીને ભારતીય સંરક્ષણ દળનો મસલપાવર માફકસરનો વધવો જોઇએ, પરંતુ એવું બન્યું નથી. આજની તારીખે ભારતનું શસ્ત્રાગાર શુષ્ક છે. જૂનવાણી શસ્ત્રોથી ભરપૂર છે. આધુનિક શસ્ત્રો તેમનું સ્થાન લઇ શક્યાં નથી--અને તે બદલ મુખ્ય કારણ શસ્ત્રખરીદીમાં ચાલતો બેફામ ભ્રષ્ટાચાર છે. સંરક્ષણ મંત્રાલય તેના પર કાબૂ રાખી શક્યું નથી, એટલે નવાં શસ્ત્રોની ખરીદી પર લગામ નાખી છે.

બોફર્સ તોપના કટકી કૌભાંડથી લઇને તાજેતરમાં બ્રિટન-ઇટાલિ સાથે થયેલા અગોસ્તા વેસ્ટલેન્ડ હેલિકોપ્ટર સુધીના દરેક સોદામાં ભ્રષ્ટાચાર થયાના અનેક બનાવો બહાર આવ્યા છે. પરિણામે નવાં શસ્ત્રો માટે સંરક્ષણ મંત્રાલય સમક્ષ કોઇ પણ પ્રસ્તાવ મૂકાય ત્યારે તેમની ખરીદી પાછળ થનારા સંભવિત ભ્રષ્ટાચારને ટાળવા પ્રસ્તાવને ટલ્લે ચડાવવામાં આવે છે. સૂચિત શસ્ત્રોની ઉપયોગીતાને તેમજ આવશ્યકતાને સંરક્ષણ મંત્રાલય ધ્યાન પર લેતું નથી અથવા તો તેની અગવણના કરે છે. આના નતીજારૂપે બન્યું છે એવું કે શસ્ત્રોના કેટલાક જરૂરી સોદા છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષથી પાર પડી શકાયા નથી. (જુઓ, કોઠો). લશ્કરની જે તે પાંખે શસ્ત્રોની માગણીના અમુક પ્રસ્તાવો ભારપૂર્વક રજૂ કર્યા છતાં મંત્રાલય દ્વારા તેમના પર કામગીરી હાથ ધરવામાં આવી નથી. ઉદાહરણ તરીકે--

ભારતીય ખુશ્કીદળને ૧૫૫ મીલીમીટર વ્યાસનું નાળચું ધરાવતી કુલ ૧૮૦ હોવિટ્ઝર્સની ભારે આવશ્યકતા છે. આ જરૂરિયાત સ્વીડનની બોફર્સ કંપનીએ બનાવેલી આધુનિક તોપો વડે પૂરી શકાય તેમ છે, પણ સંરક્ષણ મંત્રાલયને એ મંજૂર નથી. બોફર્સ કંપનીને તેણે બ્લેકલિસ્ટ પર મૂકી છે, કેમ કે ૧૯૮૬માં એ કંપની સાથે કુલ ૪૧૦ તોપોનો સોદો થયેલો ત્યારે રૂા.૬૪ કરોડનું કટકી કૌભાંડ બહાર આવ્યું હતું. આ વિવાદિત મુદ્દો વળી પાછો ન ઉછળે એ માટે સંરક્ષણ મંત્રાલયે બોફર્સ જોડે કામ પાડવાનું ટાળ્યું છે. આ જક્કી વલણ સામે ખુશ્કીદળની વિટંબણા જુઓ. ત્રીસેક વર્ષ પહેલાં ખરીદાયેલી બોફર્સ હોવિટ્ઝર વડે આજે પણ તેણે કામ ચલાવવું પડે છે. આ તોપનું સ્થાન લઇ શકે તેવી એકેય હોવિટ્ઝર ખુશ્કીદળના યુદ્ધનિષ્ણાતોને મન હેઠે આવતી નથી. ૧૯૯૯ના કારગિલ યુદ્ધમાં દુશ્મનને પોતાના તીખા મિજાજનો પરચો આપનાર બોફર્સ તોપોનું રિપ્લેસમેન્ટ એક જ છે: ખુદ આધુનિક બોફર્સ તોપ ! પરંતુ સંરક્ષણ મંત્રાલયને એ વાત કેમેય કરી ગળે ઉતરતી નથી. 

બીજું ઉદાહરણ: સૈનિકો તેમજ શસ્ત્રસરંજામના વહન માટે વાહતુક હેલિકોપ્ટરો તાકીદે વસાવવાનાં થયાં છે, પરંતુ એ ખરીદીને પણ બ્રેક લાગી છે. યુરોપની અને રશિયાની હેલિકોપ્ટર કંપનીઓએ ૧૯૭ હેલિકોપ્ટરોનો ઓર્ડર મેળવવા લાંચ આપ્યાના રિપોર્ટ આવ્યા બાદ સંરક્ષણ મંત્રાલયે સી.બી.આઇ.ને તપાસ સોંપી છે. દરમ્યાન પરિવહન માટે ચાર દાયકા પુરાણા ચેતક અને ચિત્તા હેલિકોપ્ટરો વડે ગાડું ગબડી રહ્યું છે.

આયાતી શસ્ત્રોની છ દાયકા લાંબી ભારતીય તવારીખમાં બનેલા ભ્રષ્ટાચારના બનાવોનાં માઠાં ફળ આજે લશ્કરની ત્રણેય પાંખે ભોગવવાનાં થયાં છે. પોલિટિકલ ગજગ્રાહમાં વ્યસ્ત રાજકારણીઓ ભૂલે છે કે આવતી કાલનું યુદ્ધ ટેક્નોલોજિને આધિન રહેવાનું છે અને શસ્ત્રાગારની વર્તમાન સ્થિતિ જોતાં ભારતનો તેમાં ગજ વાગે એમ લાગતું નથી.