Comfort Zone : સાહસ અને સર્જનાત્મકતા જેમાં નજરકેદ છે

અબુ ધાબી શહેરથી જગતના રાઉન્ડ-ધ-વર્લ્ડ પ્રવાસ માટે નીકળેલું SolarImpulse નામનું વિમાન ગયે મહિને અમદાવાદ ‘પગથોભ’ માટે ઊતર્યું ત્યારે તેને નજીકથી જોવાનો તેમજ તેના પાયલટો સાથે વાર્તાલાપ કરવાનો લહાવો ‘સફારી’ની ટીમને મળ્યો. પરંપરાગત વિમાન કરતાં SolarImpulse વિશેષ હતું, કેમ કે કોઇ પણ પ્રકારના બળતણ વિના તે માત્ર સૌરશક્તિથી ઊડતું હતું. ‘સફારી’ના મતે જો કે વિમાનની તે એકમાત્ર વિશેષતા ન હતી. આ સૌરપ્લેનને અસાધારણ બનાવતું બીજું પણ કારણ હતું : પ્લેનનો દોરીસંચાર બર્ટનાર્ડ પિકાર્ડ નામના સાહસિક પાયલટે સંભાળ્યો હતો, જે પોતે વળી સાધારણ વ્યક્તિ નથી. બાપ તેવા બેટા એ કહેવતને પિકાર્ડ પરિવાર માટે જરા લંબાવીને એમ કહેવી પડે કે બાપ તેવા બેટા અને તેવા જ બેટાના પણ બેટા ! પહેલી વખત પૃથ્વીના ઉર્ધ્વમંડળનો (૨૩,૦૦૦ મીટર / ૭૫,૪૫૯ ફીટ ઊંચેનો) પ્રવાસ બર્ટનાર્ડના દાદા ઓગસ્ટ પિકાર્ડે ૧૯૩૨ની સાલમાં ખેડીને રેકોર્ડ સ્થાપ્યો હતો. વર્ષો પછી જાન્યુઆરી, ૧૯૬૦માં ઓગસ્ટ પિકાર્ડનો પરાક્રમી પુત્ર જાકી પિકાર્ડ (તેના પિતાએ તૈયાર કરેલા) બેથિસ્કાફ કહેવાતા સબમર્સાઇલ વાહનમાં જગતના સૌથી ઊંડા (૧૦,૯૧૧ મીટર / ૩૫,૪૯૭ ફીટ) સમુદ્રી તળિયે પહોંચ્યો. આ સિદ્ધિ પણ અભૂતપૂર્વ હતી. ચારેક દાયકા પછી માર્ચ, ૧૯૯૯માં જાકી પિકાર્ડના સાહસિક પુત્ર બર્ટનાર્ડે વિરાટ બલૂનમાં બેસી પૃથ્વીના ગોળાને નોન-સ્ટોપ ચકરાવો મારી બતાવ્યો. બર્ટનાર્ડના બલૂને ૪૫,૭૫૫ કિલોમીટરનો પ્રવાસ ખેડ્યો અને દરમ્યાન તે વચ્ચે ક્યાંય ન ઊતર્યું. બલૂન નીચે લટકતા ગોન્ડોલામાં બર્ટનાર્ડે લાગલગાટ ૧૯ દિવસ, ૨૧ કલાક અને ૪૭ મિનિટ જેટલો સમય વીતાવ્યો, જે પોતે વળી આકાશી સહેલનો વર્લ્ડ-રેકોર્ડ પૂરવાર થયો.

સોલારઇમ્પલ્સની પાયલટ બેલડી : આંદ્રે બોર્શબર્ગ (ડાબે) અને બર્ટનાર્ડ ‌પિકાર્ડ
(તસવીર : હર્ષલ પુષ્‍કર્ણા)

આજે બર્ટનાર્ડ પિકાર્ડ તેમના સહયોગી પાયલટ આંદ્રે બોર્શબર્ગ સાથે સૌરપ્લેન SolarImpulseમાં દુનિયાને ચકરાવો મારવા માટે નીકળ્યા છે. ગયે મહિને અમદાવાદ ખાતે તેઓ આવ્યા ત્યારે રૂબરૂમાં તેમને મળવાનું થયું. SolarImpulse વિશે થોડીક ચર્ચા કર્યા પછી બર્ટનાર્ડ પિકાર્ડને (આ લખનારે) પૂછ્યું : ‘પિકાર્ડ પરિવારને સાહસ જોડે ગાઢ નાતો રહ્યો છે. હું માનું છું કે તમારા લોહીમાં હેમોગ્લોબિન જેટલા પ્રમાણમાં ભળેલું છે તેના કરતાં અનેકગણું સાહસ ભળેલું છે. સાહસ શબ્દ બહુ સાપેક્ષ છે; વ્યક્તિદીઠ તેની જુદી વ્યાખ્યા હોઇ શકે, પણ તમારા મતે સાહસ એટલે શું ?’

બર્ટનાર્ડ પિકાર્ડનો પ્રત્યુત્તર : ‘પહેલાં તો તમને એ જણાવી દઉં કે મારી સાહસવૃત્તિને બિરદાવતા આવા શબ્દો મેં આજ દિન સુધી સાંભળ્યા નથી ! તમારા શબ્દો હું ક્યારેય નહિ ભૂલું. હવે પ્રશ્નનો જવાબ : માણસ જ્યારે તેના comfort zone/ સુખ-ચેનના ક્ષેત્રમાંથી બહાર નીકળી આવે ત્યારે અને એ જ ઘડીએ સાહસનો આરંભ થાય છે. સાહસ એ બીજું કંઇ નહિ પણ સ્વેચ્છાએ સ્વીકારી લીધેલી કટોકટી છે, જેમાંથી વ્યક્તિ પસાર થાય ત્યારે વિવિધ સવાલોના, સમસ્યાઓના તથા સંશયોના જવાબો મળતા જાય છે અને સર્જનાત્મકતાનો ગુણ ખીલે છે. આ ગુણ બહુ મહત્ત્વનો છે.’

પિકાર્ડે મુદ્દાની વાત કરી. જગતનું સૌપ્રથમ વિમાન બનાવનાર રાઇટ બંધુઓ, પૃથ્વીના ઉત્તર તથા દક્ષિણ ધ્રુવોના વિજેતા અનુક્રમે રોબર્ટ પીઅરી અને રોઆલ્ડ આમુન્ડસન, ખડમાંકડીછાપ વિમાન વડે અફાટ એટલાન્ટિક ઓળંગી જનાર ચાર્લ્સ લિન્ડબર્ગ, વિમાનમાં રાઉન્ડ-ધ-વર્લ્ડ પ્રવાસે નીકળેલી પ્રથમ મહિલા પાયલટ અમેલિયા ઇયરહાર્ટ, એવરેસ્ટના ઇરવિન-મેલરી અને હિલેરી-તેનઝિંગ જેવા આરોહકો, અવકાશી કોલમ્બસ બનેલો રશિયાનો યુરિ ગગારિન, પહેલો ચંદ્રયાત્રી નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ, ૧,૨૮,૦૦૦ ફીટ ઊંચેના આકાશમાંથી ડાઇવ મારનાર ફેલિક્સ બૌમગાર્ટનર, પિકાર્ડ ત્રિપૂટી....આ બધાં નામો સાહસ અને શૌર્યનાં પ્રતીક છે. અભૂતપૂર્વ પરાક્રમો બદલ અમર બની ગયાં છે--અને તે એટલા માટે શક્ય બન્યું કે કંઇક કરી બતાવવાની તમન્ના સાથે સૌ સાહસિકોએ પોતપોતાનાં comfort zone તજ્યાં અને અશક્ય જણાતા પડકારો સાથે બાથ ભીડી.

સાહસિકોની જે નામાવલિ ઉપર લખી તેને હજી તો ઘણી લંબાવી શકાય તેમ છે. પરંતુ ખેદની વાત છે કે લંબાવ્યા પછીયે લિસ્ટમાં કોઇ માતબર ‘એન્ટ્રિ’ ભારતીયના નામે જોવા મળતી નથી. સાહસ અને સર્જનાત્મકતાથી આપણે વિમુખ રહી ગયા છીએ. પરંતુ કેમ ? જવાબ કદાચ પેલા comfort zone શબ્દમાં છૂપાયો છે. મનોમંથન કરીને શોધી કાઢવા જેવો છે.