એક નજર આ તરફ...

પેરિસ ઓક્ટોબર ૨૧, ૨૦૦૯ નોર્મન્ડી! બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં યુરોપિયન મોરચે ખેલાયેલા સૌથી નિર્ણાયક યુદ્ધનું સ્થળ, જ્યાં યુદ્ધની યાદગીરીરૂપે જુદા જુદા છ સાગરકાંઠે કુલ મળીને પપ જેટલાં મ્યુઝિયમો છે, વોર સિમેટરી છે, જર્મનીએ યુદ્ધ વખતે બનાવેલાં અન્ડરગ્રાઉન્ડ બન્કરો છે, વિમાનવિરોધી તોપો છે, મિત્ર દેશોનાં કેટલાંક જહાજો અને ટેન્કો પણ છે અને જોવાલાયક બીજું ઘણું બધું છે. ...પણ ભલું થાય વરસાદનું, કે જેણે આમાંનું કશું જ જોવાનો મોકો અમને આપ્યો નહિ. નોર્મન્ડીનાં જોવાલાયક બહુધા સ્થળો ખુલ્લા વાતાવરણમાં હોવાથી વરસાદમાં ત્યાં ફરવાનું ભારે અગવડભયું સાબિત થાય તેમ હતું. પરિણામે નોર્મન્ડીનો પ્રિ-પ્લાન્ડ પ્રવાસ અમારે રદ કરવો પડ્યો. ઊંટનું મન ઝાંખરામાં અને સુથારનું મન બાવળિયે હોય એ રીતે અમારૂં મન હંમેશાં જ્ઞાનમાં વધારો કરે તેવાં સ્થળોએ કેન્દ્રિત થયેલું રહે. આવું એક સ્થળ સદ્ભાગ્યે પેરિસમાં હતું: Cité des Sciences et de l'Industrie/સીતે દ સ્યોંસ એ દ લેન્દસ્ત્રી/સીટી ઓફ સાયન્સ એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રી. રાબેતા મુજબ પ્લેસ દ ક્લીશી સ્ટેશનેથી અમે મેટ્રો ટ્રેન પકડી. બે ટ્રેન બદલીને લગભગ અડધોપોણો કલાકે Porte de la Villette/પોર દ લ

પેરિસ ઓક્ટોબર ૨૦, ૨૦૦૯ વેરસાય પેલેસ ફ્રાન્સના ભૂતપૂર્વ રાજા લુઇનો જગવિખ્યાત આલીશાન મહેલ Château de Versailles/શેતો દ વેરસાય (શેતો = મહેલ) તરીકે ઓળખાય છે. પેરિસ શહેરથી તે લગભગ પચ્ચીસેક કિલોમીટર દક્ષિણ-પશ્ચિમે છે, જ્યાં પહોંચવા માટેનું બેસ્ટ અને ચિપેસ્ટ માધ્યમ રેલ્વે છે. અમે તે માધ્યમ પસંદ કર્યું અને પ્લેસ દ ક્લીશીથી મેટ્રો મારફત પહેલાં Invalides સ્ટેશને ગયા. અહીંથી વેરસાય જવા માટે જુદી ટ્રેનની billet/બિયે (ટિકિટ) લીધી અને લગભગ પોણો કલાકે Versailles Rive Gauche સ્ટેશને ઉતર્યા, જ્યાંથી બીજી દસેક મિનિટ પગપાળા ચાલ્યા બાદ વેરસાયના ભવ્ય મહેલે પહોંચ્યા. મહેલને જોવા આવનાર પર્યટકોની સંખ્યા પુષ્કળ હોય છે અને તેને કારણે પ્રવેશદ્વાર નજીક ટિકિટબારીએ લાંબી કતાર જામે છે એ વાત એક પુસ્તકમાં અગાઉ વાંચી હતી. પરિણામે ટિકિટ ખરીદવાની લાઇનમાં સમયનો બગાડ ટાળવા અમે સ્ટેશન નજીકની એક શોપમાંથી વેરસાય પેલેસની એન્ટ્રી ટિકિટ ખરીદી. પેલેસ નજીક આવી સંખ્યાબંધ દુકાનો છે, જેઓ ટિકિટની મૂળ કિંમત પર એકાદ-બે યુરોનું કમિશન ચઢાવીને ટિકિટ વેચે છે. ટિકિટ સાથે વેરસાય પેલેસનો મેપ ફ્રી મળે છે. મહેલના દરેક ખૂણાની મુલાકત લેવી હોય તો મ

પેરિસ ઓક્ટોબર ૧૯, ૨૦૦૯ લૂવ્ર મ્યુઝિયમ ફ્રાન્સમાં પેરિસ શહેર ઉપરાંત કેટલાંક દૂરદરાજનાં સ્થળોએ (દા.ત. પેરિસની દક્ષિણ-પશ્ચિમે વેરસાય, દક્ષિણ-પૂર્વે શામોની મો બ્લાં, અને ઉત્તર-પૂર્વે લા સોરનવ) ખાતે જવાનું આયોજન કર્યું હતું. આ દરેક સ્થળોએ અંગ્રેજીનું ચલણ નહિવત હોવાની ખબર હતી. (પેરિસમાં પણ અંગ્રેજી ભાષા વ્યાપક પ્રમાણમાં બોલાતી નથી). પરિણામે પ્રવાસના કેટલાક મહિના પહેલાં ફ્રેન્ચ ભાષાનો ક્રેશ-કોર્સ જાતમહેનત કરવાનો નિર્ણય લીધો. ફ્રેન્ચ ભાષા સમજાવતાં પુસ્તકો ખરીદ્યાં અને સેલ્ફ લર્નીંગ આરંભ્યું. મૂળાક્ષરોને બાદ તો કરો તો બીજી એકેય બાબતે ફ્રેન્ચનો અંગ્રેજી સાથે મેળ ખાતો નથી. આ ભાષાનું વ્યાકરણ જુદું છે (થોડુંક અટપટું પણ છે) તેમજ સ્પેલિંગમાં લખેલા S અને H જેવા મૂળાક્ષરો બોલતી વખતે હંમેશાં સાયલન્ટ રહેવાથી જે તે શબ્દનો ઉચ્ચાર ક્યારેક સાવ અણધાર્યો થતો હોય છે. ઓફિસના કામમાંથી પરવાર્યા બાદ દરરોજ રાત્રે ઘરબેઠા ફ્રેન્ચનો અભ્યાસ કર્યો. બે મહિનાના સમયગાળામાં કેટલાંક કામચલાઉ ફ્રેન્ચ વાક્યો બોલવાની, લખવાની તેમજ ફ્રેન્ચમાં લખેલાં બેઝિક વાક્યો વાંચવાની સમજણ આવી ગઇ. (ફ્રેન્ચનો સેલ્ફ સ્ટડી જેવો અભ્યાસ હજી પણ ચાલુ છ

લંડન ઓક્ટોબર ૧૮, ૨૦૦૯ સ્ટોનહેન્જ, વિલ્ટશાયર લંડન સીટીમાં આખું અઠવાડિયું જે તે સ્થળોએ ફર્યા પછી ઈંગ્લેન્ડના વિલ્ટશાયર નામના પરગણાની મુલાકાત લેવાનો પ્રોગ્રામ અમે ઘડી રાખ્યો હતો. લગીરે અતિશયોક્તિ કર્યા વિના એમ કહી શકું કે અમારો એ પ્રોગ્રામ બહુ જ સરસ રીતે પાર પડ્યો અને છેવટે અવિસ્મરણીય બની શક્યો તેમાં લંડન ખાતે રહેતા મારા વાચકમિત્ર વિરલ પઢારિયાનો બહુ મોટો ફાળો હતો. પોતાની કાર લઇને તેઓ અમારી સાથે પ્રવાસમાં જોડાયા. યોગાનુયોગે અમારી જેમ તેમનીય પ્રકૃતિ અવનવું જોવા-જાણવાની, એટલે લાંબી ડ્રાઇવ દરમ્યાન જ્ઞાન-વિજ્ઞાનના જુદા જુદા વિષયો પર ચર્ચા કરતાં લંડનથી લગભગ દોઢસો કિલોમીટર દૂર વિલ્ટશાયર ક્યારે પહોંચી ગયા તેનો ખ્યાલ ન રહ્યો. ઈંગ્લેન્ડનો વિલ્ટશાયર પ્રાન્ત સ્ટોનહેન્જ અને કેટલાંક વર્ષથી ત્યાંનાં ખેતરોમાં રચાતાં ભેદી વર્તુળો માટે જાણીતો છે. અમે ત્યાંનો પ્રવાસ ખેડ્યો ત્યારે ખેતરોનો પાક લણાઇ ચૂક્યો હતો, એટલે ક્રોપ સર્કલ્સ જોવા મળે એ સંભવિતતા ન હતી. વિલ્ટશાયરમાં સૌ પહેલાં અમે સ્ટોનહેન્જ પહોંચ્યા. સ્ટોનહેન્જ ખરેખર શું છે, ઊભા-આડા પથ્થરોની વર્તુળાકાર પેટર્નમાં ચોક્કસ રીતની ગોઠવણ કોણે કરી, ક્યારે કરી અને

લંડન ઓક્ટોબર ૧૭, ૨૦૦૯ રોયલ એર ફોર્સ મ્યુઝિયમ, હેન્ડન લંડન સીટીથી ત્રીસ કિલોમીટરે હેન્ડન ખાતે રોયલ એર ફોર્સ મ્યુઝિયમ આવેલું છે. સીટીથી તે દૂર હોવાને કારણે અહીં આવનારા મુલાકાતીઓની સંખ્યા ઝાઝી હોતી નથી. ટ્યૂબ રેલ્વેમાં અડધો-પોણો કલાકનો પ્રવાસ ખેડીને અમે કોલિનડેલ નામના સ્ટેશને ઉતર્યા અને ત્યાંથી વળી બસ પકડીને બીજી દસેક મિનિટનો પ્રવાસ કર્યો ત્યારે એર ફોર્સ મ્યુઝિયમે પહોંચી શકાયું. ગ્રીનવીચની જેમ હેન્ડનનો વિસ્તાર પણ શાંત, સુંદર અને હરિયાળો છે. રોયલ એર ફોર્સ મ્યુઝિયમનો પથારો વિશાળ છે. જુદા જુદા કુલ ૬ રાક્ષસી ડોમ્સમાં બધું મળી ૧૦૦ વિમાનો તેમજ હેલિકોપ્ટરો ડિસ્પ્લેમાં મૂકાયા છે. (અહીં પણ એન્ટ્રી વિનામૂલ્યે છે). પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં વપરાયેલાં પિસ્ટન એન્જિન વિમાનોથી માંડીને યુરોફાઇટર જેવાં અર્વાચીન જેટ વિમાનો અહીં જોવા મળે છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં જર્મની સાથે ચાલેલા આકાશી યુદ્ધની બાજી બ્રિટન તરફ પલટી નાખનાર પ્રખ્યાત સ્પીટફાયર, હિટલરના જર્મનીમાં ઘૂસીને ત્યાંની મોહન્યે અને એડર નદી પર બંધાયેલા ડેમ્સને તોડી પાડવા માટે (ધ ડેમ બસ્ટર રેઇડ વખતે) બ્રિટિશ હવાઇદળે વાપરેલું લેન્કેસ્ટર વિમાન, હેલિકોપ્ટરની માફક વ

લંડન ઓક્ટોબર ૧૬, ૨૦૦૯ મેરિટાઇમ મ્યુઝિયમ, ગ્રીનવીચ ગ્રીનવીચ એ દક્ષિણ લંડનનો રમણીય પ્રાન્ત છે. શહેરીકરણની હવા તેને હજી લાગી નથી, એટલે ગ્રીનવીચ ટાઉનની સ્ટ્રીટ્સમાં ફરતી વખતે લંડનથી સેંકડો કિલોમીટર દૂર કન્ટ્રી સાઇડ આવી પહોંચ્યાનો સ્વાભાવિક અનુભવ થાય છે. ગ્રીનવીચમાં લીલોતરી બેસુમાર છે, મકાનો નાનાં છે અને રસ્તા પર વાહનોનો ટ્રાફિક મર્યાદિત છે. સેન્ટ્રલ લંડનથી ગ્રીનવીચ ફેરી બોટ થકી અગર તો ડોકલેન્ડ્સ લાઇટ રેલ્વે/DLR થકી પહોંચી શકાય છે. અમે DLR નું માધ્યમ પસંદ કરેલું, એટલે હોટલ પાસેથી (વ્હાઇટચેપલ રોડથી) બસમાં પહેલાં લાઇમહાઉસ સ્ટેશને ગયા અને ત્યાંથી ગ્રીનવીચની પકડી. ડોકલેન્ડસ વિસ્તારનાં ઊંચાંઊંચાં મકાનોના ‘કોન્ક્રિટ જંગલ’ વચ્ચેથી પસાર થતી ડ્રાયવરરહિત (સ્વયંસંચાલિત) DLR માં પ્રવાસ ખેડવાનો અનુભવ કરવા જેવો છે. ગ્રીનવીચમાં બ્રિટિશ નૌકાદળનું મેરિટાઇમ મ્યુઝિયમ છે, જેની મુલાકાત લેવા માટે અમે કટી સરાક નામના DLR સ્ટેશને ઉતર્યા. અહીંથી ચાલીને મ્યુઝિયમ પહોંચતા દસેક મિનિટ થાય. પ્રાચીનથી શરૂ કરીને અર્વાચીન સમયમાં જહાજો વડે સમુદ્રનું ખેડાણ કેવી રીતે કરાયું તે સમજાવતાં એક્ઝિબિટ્સનો મેરિટાઇમ મ્યુઝિયમમાં પાર નથ

લંડન ઓક્ટોબર ૧૫, ૨૦૦૯ બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડ સેન્ટ્રલ લંડનના ધ બેન્ક કહેવાતા વિસ્તારમાં બ્રિટનની ઘણી રાષ્ટ્રીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય બેન્કોનાં મકાનો આવેલાં છે. બધાંમાં સૌથી ધ્યાનાકર્ષક મકાન થ્રેડનીડલ સ્ટ્રીટ પર આવેલું બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડનું છે. ઈંગ્લેન્ડની પહેલવહેલી બેન્કનું તે મકાન છેક ૧૬૯૪માં બનેલું, એટલે બાંધણી ગોથિક પ્રકારની છે. દેખાવે તે એકાદ શાહી મહેલ જેવું લાગે, પણ પ્રથમ નજરે બેન્ક જેવું તો લગીરે નહિ. ત્રણસો વર્ષ પુરાણી બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડનો વહીવટી કારોબાર આજે પણ ચાલે છે અને બ્રિટનની ચલણી નોટો તેના નેજા અને નામ હેઠળ બહાર પાડે છે. (નોંધઃ મકાનમાં દસ હજાર સ્ક્વેર ફીટમાં પથરાયેલું બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડ મ્યુઝિયમ પણ છે). સેન્ટ પોલ્સ કેથેડ્રલ બેન્ક ઓફ ઈંગ્લેન્ડના ભવ્ય અને વિશાળ વ્યાપમાં ફેલાયેલા મકાનને ફરતે ચકરાવો મારી ગ્રેસહામ સ્ટ્રીટના રસ્તે ચાલતા અમે સેન્ટ પોલ્સના દેવળે (કેથેડ્રલે) પહોંચ્યા. કદ, બાંધકામ અને કારીગરી એ ત્રણેય બાબતે એ દેવળ અદ્ભુત છે. દેવળની એન્ટ્રી ફી અગિયાર પાઉન્ડ છે, પણ સાંજે પાંચ વાગ્યે થતી પ્રાર્થના વખતે દેવળની મુલાકાત લો તો ફી લેવામાં આવતી નથી. (નોંધઃ કેથેડ્રલની પડખે આવેલું

લંડન ઓક્ટોબર ૧૪, ૨૦૦૯ બકિંગહામ પેલેસ આજનું ટાઇમટેબલ ટાઇટમટાઇટ હતું, કેમ કે ઘણાં બધાં સ્થળો એક જ દિવસમાં કવર કરવાનાં હતાં. લિસ્ટમાં પહેલું નામ બકિંગહામ પેલેસનું હતું, જ્યાં પહોંચવા માટે અમે ટ્યૂબ ટ્રેન મારફત સેન્ટ જેમ્સીસ પાર્ક સ્ટેશને ગયા. અહીંથી બકિંગહામ ગેટ રોડ થઇને પંદરેક મિનિટે બકિંગહામ પેલેસ પહોંચ્યા. બ્રિટનની રાણી એલિઝાબેથ-૨ જ્યાં રહે છે એ બકિંગહામ પેલેસ ખાતે લગભગ દર એકાંતરે દિવસે ચેન્જિંગ ઓફ ધ ગાડર્ઝ કહેવાતી ઔપચારિક વિધિ થાય છે. સવારે અગિયાર વાગ્યે શરૂ થતી અને દોઢેક કલાક ચાલતી વિધિ મુખ્યત્વે પેલેસના લાલ કોટ, કાળું પેન્ટ અને માથે લાંબો, રૂંછડાદાર ટોપો પહેરતા રોયલ ચોકિયાતોની ફેરબદલીને લગતી છે. ડ્યૂટી પૂરી કરનાર ચોકિયાતોના સ્થાને નવા ચોકિયાતો કૂચ કરતા ચાર્જ સંભાળી લેવા માટે આવે છે--અને તે વખતે સ્કોટિશ પોશાકમાં સજ્જ થયેલું બેગપાઇપર્સનું બેન્ડ તથા રોયલ ચોકિયાતોનું ડ્રમ અને ટ્રમ્પેટ જેવાં વાજિંત્રોનું બેન્ડ વાતાવરણને સંગીતમય કરી મૂકે છે. આ વિધિ જોવા માટે પર્યટકો ઉપરાંત લંડનના સ્થાનિક લોકોનીય ભારે ભીડ જામે છે, એટલે વહેલા પહોંચી જઇ પેલેસના કમ્પાઉન્ડની જાળી પાસે ઊભા રહો તો આખી વિધિ નજીક

લંડન ઓક્ટોબર ૧૩, ૨૦૦૯ નેચરલ હિસ્ટ્રી મ્યુઝિયમ પ્રવાસના પ્રથમ દિવસે જોવાનાં બધાં સ્થળોની મુલાકાત પગપાળા ચાલીને લઇ શકાય તેમ હતી, પણ બીજા દિવસનું ટાઇમટેબલ જુદું હતું. નેચરલ હિસ્ટ્રી મ્યુઝિયમની મુલાકાત માટે લંડનની અન્ડરગ્રાઉન્ડ ટ્યૂબમાં અમારે સાઉથ કેન્સિંગ્ટન સ્ટેશન પહોંચવાનું હતું, એટલે હોટેલ નજીક આવેલા ઓલ્ગેટ ઇસ્ટ ટ્યૂબ સ્ટેશને જઇ પહેલું કામ ઓયસ્ટર કહેવાતું સ્માર્ટકાર્ડ ખરીદવાનું કર્યું. લંડનની ભૂગર્ભ રેલ્વેમાં સામાન્ય ટિકિટ ખરીદીને પ્રવાસ ખેડો તો ભાડું લગભગ ચાર પાઉન્ડ જેટલું છે, પણ ઓયસ્ટર કાર્ડધારકો પ્રત્યેક પ્રવાસ માત્ર ૧.૬૦ પાઉન્ડમાં ખેડી શકે છે. (સવારે સાડા નવ પહેલાં પિકઅવર્સના સમયમાં પ્રવાસ ખેડો તો દોઢું ભાડું ચૂકવવું પડે છે). ઓયસ્ટર કાર્ડ લંડનના દરેક ટ્યૂબ સ્ટેશને મળે છે. ત્રણ પાઉન્ડની (રિફન્ડેબલ) ડિપોઝિટ આપ્યા બાદ ૫ થી શરૂ કરીને ૯૦ પાઉન્ડ સુધીની રકમ વડે તેને ટોપઅપ કરી શકાય છે. પ્રવાસ ખેડાતો રહે તેમ કાર્ડમાં રહેલું બેલેન્સ ક્રમશઃ ઘટતું રહે છે. (નોંધઃ લંડનની ટ્યૂબ રેલ્વે ઉપરાંત બસ, ટ્રામ અને ડોકલેન્ડ્સ લાઇટ રેલ્વે/DLR માં પ્રવાસ માટે પણ ઓયસ્ટર કાર્ડનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. અગિયાર વર્ષ

‘સફારી’ના અંકો તૈયાર કરવાના તકાદાને કારણે તેમજ અન્ય રોજિંદા કામકાજના સખત દબાણને કારણે અમદાવાદની બહાર નીકળવાનું ભાગ્યે જ થાય, એટલે દિવાળીમાં કાયદેસર પંદર દિવસનું વેકેશન માણવાની પ્રથા અમે રાખી છે. દર વર્ષે ભારતનું એકાદ પસંદ કરી સેલ્ફ ડ્રાઇવ કરીને પંદર દિવસમાં લગભગ આખું રાજ્ય ખૂંદી વળવાની સ્ટડી ટુર હેઠળ અત્યાર સુધી મહારાષ્ટ્ર, પંજાબ, રાજસ્થાન, હરિયાણા, જમ્મુ-કાશ્મીર, ઉત્તરાખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ, મેઘાલય, સિક્કિમ, પશ્ચિમ બંગાળ, પૂર્વીય ઉત્તર પ્રદેશ વગેરે જેવા રાજ્યોનો પ્રવાસ ખેડ્યો છે. પ્રવાસ સ્વાભાવિક રીતે સ્ટડી ટુર જેવો હોય, જેમાં જે તે રાજ્યના દૂરદરાજના પ્રદેશોમાં જઇ ત્યાંની ખૂબીઓ, પ્રાકૃતિક (તેમજ માનવસર્જિત) અજાયબીઓ, મ્યુઝિયમો તેમજ અન્ય રસપ્રદ પાસાંઓ જોવાજાણવાનો તકાદો મોખરે હોય. આરામ અને ખાણી-પીણીને હંમેશાં મિનિમિમ પ્રયોરિટી અપાતી હોય છે. આ રીતે પ્રવાસ કરવાથી મગજની વિચાર ક્ષિતિજો ખીલે છે, જે તે દેશપ્રદેશ વિશે જ્ઞાનમાં વધારો થાય છે અને સૌથી મોટો લાભ એ કે ‘સફારી’ની ડેટાબેન્ક તેમજ ફોટોબેન્ક ક્રમશઃ સમૃદ્ધ બનતી જાય છે. (આ લખનારે વિવિધ પ્રવાસો દરમ્યાન અત્યાર સુધી પાડેલા અંદાજે ૮,૦૦૦ ફોટોગ્રાફ્સ